Της Αριάδνης Νούκα*
Κατά την διάρκεια των ετών 2007 – 2009 , πολλές ελληνικές τράπεζες προώθησαν τα λεγόμενα «δάνειαΕλβετικού φράγκου» σε μία περίοδο υψηλής συναλλαγματικής ισοτιμίας Ευρώ/Ελβετικού Φράγκου. Για την προώθηση τους έλαβαν χώρα εκτεταμένες διαφημιστικές καμπάνιες που στηρίχθηκαν αποκλειστικά στην χαμηλή δόση και στο χαμηλό επιτόκιο λόγω libor.
Στην πορεία άρχισε να μεταβάλλεται σοβαρότατα η ισοτιμία του ελβετικού φράγκου εις βάρος του ευρώ. Η Ευρώπη βυθίζονταν στην «ελληνική κρίση», που στην πραγματικότητα ήταν ευρωπαϊκή κρίση, το Ευρώ βυθίζονταν έναντι των άλλων νομισμάτων και ιδιαίτερα του ελβετικού φράγκου, γεγονός που προκάλεσε την παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας της Ελβετίας, περί τα μέσα Σεπτεμβρίου 2011, η οποία προκειμένου να αναχαιτίσει την δραματική ανατίμηση του ελβετικού φράγκου έθεσε ανώτατη τιμή στην ισοτιμία του νομίσματός τους στο 1,220 έναντι του ευρώ .
Απόρροια όλων των ανωτέρω, ήταν και εξακολουθεί να είναι, οι δανειολήπτες να επιβαρυνθούν σημαντικά , διότι ενώ κατά τον χρόνο υπογραφής των σχετικών συμβάσεων 2006 και εκταμίευσης των σχετικών δανείων η ισοτιμία Ευρώ/CHF ανέρχονταν σε ποσοστό περίπου 1,60 (ή ελαφρώς μικρότερο ανάλογα το έτος που συνάφθηκε η σύμβαση), στη συνέχεια και με την αλλαγή της ισοτιμίας Ευρώ προς ελβετικό φράγκο , η οποία κυμάνθηκε πάνω από 35% , οι ανωτέρω δανειολήπτες κλήθηκαν και καλούνται να πληρώσουν πλέον και μία πολύ αυξημένη μηνιαία δόση αλλά και να αποπληρώσουν συνολικό ποσό δανείων κατά πολύ μεγαλύτερο από αυτό που πράγματι δανείστηκαν και εκταμιεύτηκε.
Λόγω ακριβώς της έκτασης που έλαβε η υπερχρέωση των συναλλασσομένων πολιτών – καταναλωτών όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σ’ ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αντιλαμβανόμενη τους εμπεριεχόμενους στην ανωτέρω πρακτική των τραπεζικών ιδρυμάτων κινδύνους για τους δανειολήπτες αυτών και λαμβάνοντας υπόψη της με ρητή μάλιστα αναφορά στο ότι «…σε ορισμένα κράτη μέλη η υπερβολική χορήγηση καταναλωτικών δανείων συνέβαλε στην οικονομική κρίση…» και ότι «…ο υπερβολικός δανεισμός σε ξένο νόμισμα στους καταναλωτές αύξησε τον κίνδυνο και τις ζημίες των νοικοκυριών…», με την από 08.06.2012 Γνωμοδότησή της που αφορά την εφαρμογή της Οδηγίας 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης ( συντάκτηςTheodorDumitruStolojan ) ( 2012/2037(ΙΝΙ) ), καλεί την αρμόδια προς τούτο Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς και Προστασίας των Καταναλωτών, να συμπεριλάβει σε σχετική πρόταση ψηφίσματος τα ειδικότερα αναφερόμενα στην από 21.09.2011 Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου σχετικά με το δανεισμό σε ξένο νόμισμα (ΕΣΣΚ/2011/1) και δημοσιεύθηκε στη Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ ( 2011/C 342-01 ) και ειδικότερα να ζητήσει α) από τις εποπτικές αρχές του εκάστοτε κράτους – μέλους να υποχρεώνουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να παρέχουν στους καταναλωτές εξατομικευμένες, πλήρεις και εύκολα κατανοητές πληροφορίες για τους κινδύνους που ενέχει ο δανεισμός σε ξένο νόμισμα και για τις επιπτώσεις στις δόσεις σε περίπτωση σημαντικής υποτίμησης του νόμιμου νομίσματος, β) να υποχρεωθούν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αφού λάβουν υπόψη την οικονομική κατάσταση των καταναλωτών, να τους προειδοποιούν οσάκις μία σύμβαση πίστωσης ενδέχεται να ενέχει γι’ αυτούς συγκεκριμένους κινδύνους και, τέλος, γ) αφενός να υποχρεωθούν τα κράτη μέλη να απαιτήσουν από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να επιτρέπουν στους καταναλωτές να μετατρέπουν το δάνειο σε εναλλακτικό νόμισμα, σύμφωνα με διαφανή μέθοδο που θα κοινοποιείται στον καταναλωτή κατά την προσυμβατική ενημέρωση και, αφετέρου, να παρέχουν στον καταναλωτή, όπου κρίνεται σκόπιμο, «…μηχανισμό κάλυψης ξένου συναλλάγματος σε λογικό κόστος, προκειμένου να περιορίζουν τον κίνδυνο δυσμενών διακυμάνσεων των νομισμάτων στις εξοφλήσεις…».
Εξάλλου στην πρόσφατη οδηγία 2014/17/ΕΕ του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 4ης Φεβρουαρίου 2014 (η οποία θα έχει ισχύ για τις συμβάσεις που θα συνάπτονται από 21-3-2016 , σύμφωνα με ρητή μεταβατική διάταξη) έγινε ρητή και ειδική πρόβλεψη για την δανειοδότηση σε συνάλλαγμα. Στην εν λόγω οδηγία, αφού επιβεβαιώνεται ότι, « ………….. μια σειρά προβλημάτων εντοπίστηκαν στις αγορές ενυπόθηκης πίστης εντός της Ένωσης τα οποία οφείλονται στις ανεύθυνες πρακτικές χορήγησης και λήψης δανείων και στα περιθώρια ανεύθυνης συμπεριφοράς εκ μέρους συμμετεχόντων στην αγορά, συμπεριλαμβανομένων των μεσιτών πιστώσεων και των μη πιστωτικών ιδρυμάτων. Ορισμένα προβλήματα αφορούσαν πιστώσεις εκφρασμένες σε ξένο νόμισμα, τις οποίες είχαν συνάψει οι καταναλωτές στο υπόψη νόμισμα, προκειμένου να επωφεληθούν από το χρεωστικό επιτόκιο που προσφερόταν, αλλά χωρίς να έχουν επαρκή ενημέρωση σχετικά ή επίγνωση του συναλλαγματικού κινδύνου που διέτρεχαν. ………..» , προκειμένου να προστατευθεί ο καταναλωτής , προβλέφθηκαν, ότι σχετικές υποχρεώσεις των κρατών μελών ως προς την εναρμόνιση της νομοθεσίας τους, όπου μεταξύ άλλων προβλέπεται ότι «……… Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε όταν μια σύμβαση πίστωσης αφορά δάνειο σε ξένο νόμισμα, τη στιγμή που συνάπτεται η σύμβαση να υπάρχει το κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο ώστε να διασφαλίζεται τουλάχιστον ότι: α. ………. β. υπάρχουν άλλες ρυθμίσεις που περιορίζουν τον συναλλαγματικό κίνδυνο στον οποίο είναι εκτεθειμένος ο καταναλωτής βάσει της σύμβασης πίστωσης
Ηδη την 30-4-2014 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Λουξεμβούργο, 30 Απριλίου 2014), αποφάνθηκε, τελικά, γιατηνυπόθεση C-26/13 ÁrpádKásler και Hanjanlka Káslerné Rábai κατάΟΤΡ JelzálogbankZrt, που αφορούσε (Ούγγρους) δανειολήπτες, οιοποίοι στα εθνικά Δικαστήρια της Ουγγαρίας είχαν δικαιωθεί και αναγνωρίστηκε νααποπληρώνουντοστεγαστικόδάνειο πουείχανλάβεισεελβετικόφράγκο, μεβάσητην ισοτιμία εκταμίευσηςκαιόχιτηντρέχουσατηςκαταβολήςτωνδόσεων.
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσια της προστασίας του καταναλωτή Σύμφων με την οδηγία οδηγία 93/13αποφάσισε ότι η ρήτρα της συναλλαγματικής ισοτίας μπορεί να ελεγχθεί ως προς την καταχρηστικότητα της όταν είναι διατυπωμένη κατά τρόπο που δεν γίνονται σαφείς και κατανοητοί για τον εν λόγω καταναλωτή οι οικονομικοί λόγοι που οδήγησαν στην εισαγωγή της συμβατικής αυτής ρήτρας στη σύμβαση καθώς και η σχέση της με τις υπόλοιπες συμβατικές ρήτρες καθώς και οι οικονομικές συνέπειες αυτής διότι καταλύεται η αρχή της διαφάνειας . Στην αιτιολογία της εν λόγω απόφασης τονίζεται ότιη απαίτηση περί διαφάνειας των συμβατικών ρητρών που επιβάλλει η οδηγία 93/13 δεν μπορεί να αφορά απλώς και μόνον τον κατανοητό τους χαρακτήρα από τυπική και γραμματική άποψη. Αντιθέτως, , δεδομένου ότι το σύστημα προστασίας που θεσπίζει η οδηγία 93/13 στηρίζεται στην αντίληψη ότι ο καταναλωτής βρίσκεται σε υποδεέστερη κατάσταση έναντι του επαγγελματία, όσον αφορά, μεταξύ άλλων, το επίπεδο πληροφορήσεως, η απαίτηση αυτή πρέπει να ερμηνεύεται διασταλτικώς και ως εκ τούτων καταλήγει ότι ησύμβαση πρέπει να εκθέτει κατά τρόπο διαφανήτηνακριβήλειτουργίατουμηχανισμούμετατροπήςτουξένουνομίσματος που προβλέπειησχετικήαυτήρήτρακαθώςκαιτησχέσημεταξύτουσυγκεκριμένουμηχανισμούκαιτουμηχανισμού που προβλέπουνάλλεςρήτρεςσχετικάμετηναποδέσμευσητουδανείου, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να εκτιμήσει βάσει σαφών και κατανοητών κριτηρίων, τις οικονομικές συνέπειες που συνεπάγονται γι αυτόν, δηλαδήναέχει πληροφορηθεί πλήρωςγιατονσυναλλαγματικόκίνδυνο, τονοποίοαναλάμβανεμετησύμβασηδανειοδότησης, τούψοςτωνδόσεων, την επιβάρυνση του απο την μετατροπή του ποσού της δόσης, κ.λ.π. Επιπρόσθετα τονίζεται και ότι η πληροφόρηση, πριν τη σύναψη της συμβάσεως, σχετικά με τους συμβατικούς όρους και τις συνέπειες της εν λόγω συνάψεως, είναι ουσιώδους σημασίας για τους καταναλωτές. Βάσει ιδίως της πληροφορήσεως αυτής ο καταναλωτής αποφασίζει αν επιθυμεί να δεσμεύεται από τους όρους που έχει διατυπώσει εκ των προτέρων ο επαγγελματίας . Τονίζεται ότι λόγω των ιδιαιτεροτήτων του μηχανισμού μετατροπής του ξένου νομίσματος λαμβανομένων υπόψη όλων των κρίσιμων πραγματικών στοιχείων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η διαφήμιση και η πληροφόρηση που παρέχει ο δανειστής στο πλαίσιο της διαπραγματεύσεως συμβάσεως δανείου, η πληροφόρηση θα πρέπει να είναι ενδελεχής , επαρκής και εξειδικευμένη ώστε ο μέσος καταναλωτής, να μπορούσε όχι μόνο να πληροφορηθεί την ύπαρξη της διαφοράς, η οποία παρατηρείται γενικώς στην αγορά των κινητών αξιών,μεταξύ της συναλλαγματικής ισοτιμίας πωλήσεως κατά το χρόνο καταβολής των δόσεων και της συναλλαγματικής ισοτιμίας αγοράς του ξένου νομίσματος κατά το χρόνο εκταμίευης του δανείου,αλλά και να αξιολογήσει τις οικονομικές συνέπειες, εν δυνάμει σημαντικές, που θα συνεπαγόταν γι’ αυτόν η εφαρμογή της συναλλαγματικής ισοτιμίας αγοράς για τον υπολογισμό των δόσεων των οποίων θα είναι ο τελικός υπόχρεος και, ως εκ τούτου, το συνολικό ύψους του δανείου του.
Τέλος είναι αξιο μνείας να αναφερθεί πως αντιμετωπίστηκαν παρόμοιες καταστάσεις σε λοιπές χώρες της Ευρωπαικής Ενωσης και μάλιστα σε χρόνο πριν την έκδοση της ανωτέρω απόφασης του Ευρωπαικού Δικαστηρίου .
Α. Ισπανία Τον Μάρτιο του 2013 αναφέρθηκε σε σχετική βιβλιογραφία η έκδοση απόφασης του Πρωτοδικείου της Μπαρτσελόνας που δικαίωνε δικηγόρο – δανειολήπτη δανείου σε ελβετικό φράγκο, καθώς δεν είχε ενημερωθεί επαρκώς για τους κινδύνους ενόψει της μεταβλητότητας της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
Β. Κροατία Το καλοκαίρι του 2013 δικαστήριο στην Κροατία αποφάσισε, κατόπιν άσκησης ομαδικής αγωγής 75.000 δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο, υπέρ της μεταβολής του ύψους της οφειλής στο τοπικό νόμισμα με τη σχέση συναλλαγματικής ισοτιμίας της ημέρας εκταμίευσης του δανείου, λόγω της ελλιπούς πληροφόρησης των δανειοληπτών εκ μέρους των οκτώ εναγόμενων πιστωτικών ιδρυμάτων σχετικά με τον συναλλαγματικό κίνδυνο.
Γ. Μαυροβούνιο τον Νοέμβριο του 2013, το Εφετείο Πανγκόριτσα , επί σχετικής αγωγής διέταξε την διενέργεια χρηματοοικονομικής μελέτης για το κατά πόσο η αντιστάθμιση του συναλλαγματικού κινδύνου οδηγεί σε κέρδη αυτών από την συναλλαγματική μεταβολή πέραν του επιτοκίου.
Δ. Ουγγαρία Στα μέσα Δεκεμβρίου 2013, το ανώτατο δικαστήριο αποφάνθηκε περί της εγκυρότητας των συναπτόμενων σε ελβετικό φράγκο δανειακών συμβάσεων καλώντας τα κατώτερα δικαστήρια ναι μεν να δέχονται την εγκυρότητα των εν λόγω δανείων, αλλά να μεταβάλλουν τους όρους λειτουργίας τους, όπου αρμόζει, επί τη βάσει τυχόν πλημμελούς πληροφόρησης των δανειοληπτών από τα πιστωτικά ιδρύματα.
Ε. Ισλανδία: Το ανώτατο δικαστήριο της χώρας έκρινε παράνομα τα δάνεια που είναι συνδεδεμένα με ξένα νομίσματα, με αποτέλεσμα να μη χρειάζεται πλέον τα νοικοκυριά να καλύπτουν τις απώλειες (από την υποτίμηση) της ισλανδικής κορώνας.
Ήδη και στην χώρα μας
Α. εκδόθηκε η πρώτη δικαστική απόφαση με εξαιρετική νομική θεμελίωση και στηριζόμενη στην ως άνω απόφαση του Ευρωπαικού Δικαστηρίου , η υπ΄ αριθμόν 23/2014 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Ξάνθης, βάση της οποίας αναγνωρίστηκε η υποχρέωση της τράπεζας να προχωρεί σε μετατροπή του ποσού των ευρώ σε ελβετικό φράγκο με την αρχική ισοτιμία της ημέρας εκταμίευσης των δανείων και μάλιστα με αναδρομική ισχύ από την αρχή της σύμβασης .
Β. Επιπλέον στα πλαίσια ασφαλιστικών μέτρων πετύχαμε ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ προσωρινή διαταγή βάση της οποίας ο δανειολήπτης θα καταβάλλει την ΔΟΣΗ ΔΑΝΕΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ . Το ιστορικό αυτής της υποθέσεως έχει ως εξής :
Ελεύθερος επαγγελματίας έλαβε το 2006 στεγαστικό δάνειο σε ευρώ . Το 2008 μετέτρεψε το δάνειο σε ελβετικό φράγκο και έλαβε και έτερο δάνεο επισκευαστικό . Συνολικό ποσό δανείου σε ευρώ 141.000 ευρώ με ισοτιμία 1,613. Η δόση του ήταν περίπου 1.140 ευρώ μηνιαίως Το δάνειο εξυπηρετούνταν κανονικά μέχρι και το 2010 ότε και μειώθηκαν δραματικά τα εισοδήματα του, οπότε έλαβαν χώρα ρυθμίσεις προκειμένου να αποπληρώνει το ήμισυ των δόσεων . Το έτος 2014 δεν έλαβε χώρα άλλη ρύθμιση και δεν δύναντο να καταβάλλει τις δόσεις του που ανερχόταν πλέον στο ποσό των 1.530 ευρώ περίπου. Ως εκ τούτου , προέβη σε εφαρμογή του νόμου 4224/2013 ώστε να καταβάλλει το 20% της τελευταίας ενήμερης δόσης . Η τράπεζα δεν δέχτηκε τις καταβολές και όποια ποσά κατέβαλε αντί να τα χρεώνει στις δανειακές συμβάσεις τα χρέωνε σε πιστωτική κάρτα. Στην συνέχεια κατήγγελε τις δανειακές του συμβάσεις τον Απρίλιο του 2014 και του ζήτησε να καταβάλλει εντος 5 ημερών το ποσό των 162.000 ευρώ μετατρέποντας το καταλοιπο με ισοτιμία 1,215 .
Οι καταβολές του δανειολήπτη από την χρονική στιγμή που έλαβε τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο μέχρι την καταγγελία ανέρχονταν σε 65.000 ευρώ .
Εν κατακλείδι για ένα δάνειο 141.000 ευρώ καταβλήθηκαν σε 7 μόλις έτη 65.000 ευρώ και το δάνειο όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά αυξήθηκε κατά 21.000 ευρώ .
Για την αποκατάσταση της αδικίας ο δανειολήπτης άσκησε αγωγή για να κριθεί άκυρη η καταγγελία , ως καταχρηστική , να ενεργοποιηθούν οι δανειακές συμβάσεις και να καταβάλλει πλέον τις δόσεις με την αρχική ισοτιμία . Επίσης άσκησε ασφαλιστικά μέτρα και ζήτησε προσωρινή διαταγή , ώστε μέχρι να εκδικαστεί η αγωγή να ανέχεται η τράπεζα την καταβολή μέχρι την 31-12-2014 του 20% της τελευταίας ενήμερης δόσης βάση του ν. 4224/2013 , η οποία οριζόταν σε ελβετιικό φράγκο αλλά με την μετατροπή αυτής με την αρχική ισοτιμία και κατόπιν από 1-1-2015 ολόκληρη τη δόση με την αρχική ισοτιμία και ζήτησε προσωρινή διαταγή , ώστε μέχρι να εκδικαστούν τα ασφαλιστικά μέτρα να καταβάλλει μέχρι την συζήτηση της αίτησης αφαλιστικών μέτρων το 20% της δόσης μετατρεπόμενης όμως με την αρχική ισοτιμία προκειμένου να σώσει την πρώτη κατοικία του από τον πλειστηριασμό .
Ηδη ο Δικαστής του Μονομελούς Πρωτοδικείου έκανε δεκτή την προσωρινή διαταγή και υποχρέωσε την τράπεζα ν΄ ανέχεται την καταβολή του 20% των δόσεων με την ΑΡΧΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης και ως εκ τούτων ο δανειολήπτης θα καταβάλει συνολικά το ποσό των 228 ευρώ μηνιαίως αντί του ποσού των 1.530 ευρώ. Συνεπώς στην συγκεκριμένη υπόθεση , εξασφαλίστηκε η δυνατότητα του δανειολήπτη να τηρεί τις συμβατικές υποχρεώσεις του με δίκαιο τρόπο και προστατεύθηκε αποτελεσματικά η κύρια κατοικία του.
Ετσι σήμερα είμαστε μπροστά σε μια εξαιρετικά σημαντική δικαστική εξέλιξη ως προς τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο , στην οποία συνέβαλε καθοριστικά η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαικού Δικαστηρίου που ασχολήθηκε συγκεκριμένα με τους όρους δανειακής συμβάσεως σε ελβετικό φράγκο και αποφάνθηκε για την αρχή της διαφάνειας που πρέπει να τους διέπει .Κατ αυτό τον τρόπο ανοίγει ο δρόμος της αναγκαίας και δίκαιης προστασίας των δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο που επί χρόνια βρίσκονται εγκλωβισμένοι και βλέπουν το όποιο χρηματικό ποσό καταβάλλουν για την αποπληρωμή του δανείου τους να εξανεμίζεται σε συναλλαγματικές ισοτιμίες με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην μειώνεται το κεφάλαιο που δανείστηκαν αλλά αυτό ν΄ αυξάνεται δραματικά , ενάντια στις αρχές της καλής πίστης και των χρηστών συναλλακτικών ηθών που απαγορεύουν επιπρόσθετες οικονομικές επιβαρύνσεις.
* Η κ. Νούκα είναι δικηγόρος
